Verslag lokaal eigenaarschap

Gespreksleiders: Barbara Verbeek en Marco Boogaard, beiden werkzaam bij gemeente Haarlemmermeer

Deskundigen: Els Holsappel, thematrekker lokaal eigendom bij Nationaal Programma Regionale Energiestrategie en Gerlach Velthoven, directeur van energiecoöperatie Betuwewind

Je vertelt dat de winst vaak al gemaakt wordt in de ontwikkelfase. Maar onze gemeente wil pas lokaal eigendom vanaf financial close*, hoe zit dat? 
Het gaat inderdaad om lokaal eigendom tijdens de gehele ontwikkeling, dat is belangrijk. Dus niet alleen de exploitatiefase, de fase waarin de turbines gaan draaien, moet lokaal eigenaarschap bevatten, maar het gehele proces. 

Wat zijn de risico’s van lokaal eigenaarschap? Wat gebeurt er bijvoorbeeld als het in het begin goed gaat, maar de windturbines daarna snel afgedragen moeten worden? 
De eerste 15 jaar is er een heel laag risico omdat de winst gegarandeerd is door de overheid. Daarin is slecht management natuurlijk wel een risico, maar dat is het enige. Na 15 jaar ben je afhankelijk van de energieprijzen. De afbreuk van windturbines is gratis en de verwachting is dat dat zo blijft. Soms is dat als beleid door een gemeente ingesteld. Daarnaast is de coöperatie aansprakelijk en de leden niet. Alleen als je investeert loop je dus risico om je geld kwijt te raken. 

Hebben jullie tips of adviezen vanuit ervaringen in andere delen van het land?
Vanuit energiecoöperatie Betuwewind: 
Bij ons begonnen we met 30% lokaal eigenaarschap en dat was eigenlijk te laag. Ik zou dus in de spelregels meer eigendom proberen te stimuleren. Denk daarnaast met name na over de mensen die echt dichtbij wonen. Die gaan er namelijk echt last van hebben. En het geld dat wij als coöperatie voor deze mensen gereserveerd hadden was in eerste instantie te laag. 

Vanuit Nationaalprogramma RES: 
Waarborg de democratische besluitvorming. Betrek iedereen en zet je spelregels hier op in.  

Is het mogelijk om een deel van de winst te investeren in de natuur als een soort compensatie?  
De wet over natuurbescherming en compensatie van windturbines is hier aan de orde. Voordat je een vergunning krijgt voor het plaatsen van een windturbine, moet je goede (monitorings)onderzoeken doen. En de grootste beschadiging is de ruimte die je gebruikt. Echter, het is natuurlijk mogelijk de natuur verder te herstellen of beschermen met de winst van de coöperatie. 

Wat voor een investeringen gaat het over? Kun je wat bedragen noemen? 
Energiecoöperatie Betuwewind:  

Windturbines zijn rond de 6 miljoen euro. Zo’n 80% kun je bij de bank lenen. 20% moet je dus uit eigen vermogen halen, inclusief ontwikkelwinst. Dat komt neer op zo’n 1.2 miljoen euro per windturbine. Uit ervaring weet ik dat als je goed rendement biedt, er geld zat is. Wij kregen gemiddeld 8000 euro per deelnemer. 

Is er ook een mogelijkheid om met minder geld mee te doen? 
Een lage minimum investering is belangrijk om iedereen mee te laten doen. Maar wat we (Betuwewind) belangrijker vonden was een maximum investering. Dit was bij ons 20.000 euro, om er voor de zorgen dat rijke investeerders niet de overhand kregen. 

Hoe zit het met de kosten voor het onderhoud en vervanging van windturbines? 
De coöperatie reserveert geld voor onderhoudskosten. Momenteel zijn er geen ophaalkosten. 

Vergt de vervanging van de windturbines een nieuwe vergunning en investering? 
Ja, als de windturbine vervangen moet worden, dan begint het traject opnieuw. De technische levensduur van een windturbine is vaak 20 jaar. En in de praktijk vaak zelfs langer. Maar er komt een punt waarin de kosten van het beheer en onderhoud de opbrengsten overstijgen. 

Hoe hoog zijn de ontwikkelkosten van een windpark? Want volgens u zit daar ook een groot deel van de winst in. 
De ontwikkelkosten zijn zo’n 3-5% van de bouwkosten. Dit komt neer op 2 tot 5 ton euro per windturbine. Daarbij is het natuurlijk zo dat hoe groter je project is, hoe relatief kleiner je ontwikkelkosten. Als het uiteindelijk langer duurt, bijvoorbeeld door vergunningprocedures of ontwikkelaarsfouten, dan ben je ook meer kwijt. Dit heb je als initiatienemer of energiecoöperatie niet altijd zelf in de hand. 

Is het mogelijk om de energie direct van de windturbines te leveren aan omwonenden, of moet dat nog steeds via een energiebedrijf? 
Dat lag voorheen bij een energiebedrijf. Een energiecoöperatie verkoopt de energie aan een energiebedrijf en die verkoopt het dan weer door aan de consument. Toen de prijs omhoog ging vanwege de oorlog in Oekraïne, werd de marge van het energiebedrijf naar onze mening (Betuwewind) te hoog.  En toen hebben we dus afscheid genomen van het energiebedrijf. Wij (Betuwewind) zijn nu bezig met het opzetten van een energiegemeenschap om zonder vergunning stroom met elkaar uit te wisselen. Dat wordt via OM Energie Amsterdam gedaan. Dit is cruciaal voor de toekomst. Energie opwekken in de samenleving betekent ook dat er regie nodig is vanuit diezelfde samenleving. 

Is het ook mogelijk om te handelen in de stroom op strategische tijdstippen en energieplatformen op te zetten? 
Dat is onderzocht en dat zou mogelijk kunnen zijn. Maar dat is momenteel nog lastig en niet per se rendabel. De dynamische contracten van energieleveranciers lijken daar een beetje op.  

De aanwezige energiecoöperatie Meerwind voegt hieraan toe dat het niet alleen draait om de financiële voordelen. Maar dat het een enorm pluspunt is om de maatschappelijke orde terug te brengen en samen de regie te nemen.

Hoelang duurt het ontwikkeltraject van een windpark? En waarom is die zo belangrijk?  
Het ontwikkeltraject duurt meestal 2 jaar voordat je mag gaan bouwen van de overheid die hierover gaat. Dus de vergunning. Daarna duurt het nog 1.5 jaar voordat je daadwerkelijk kan bouwen. Het is belangrijk om al mede-eigenaar te zijn in de ontwikkelfase. Dit kost veel geld, maar zorgt ervoor dat je het rendement van de ontwikkelfase binnenboord houdt. Die vergunning is namelijk enorm veel waard. Bij ons (7 windturbines) was die waarde is ongeveer 17 miljoen euro, wat tegen een kostenpost van maar 800.000 euro staat. 

Wat was precies de relatie tussen de gemeente en de energiecoöperaties? En wat was de rol van de gemeente? 
Dat hangt af van de situatie. Een voorbeeld is Dalfsen. Hier waren meerdere dorpen betrokken die elk een eigen coöperatie hadden. Daardoor was de wisselwerking en de rol van de gemeente als verbindende speler essentieel. Uiteindelijk zijn de windturbines hier voor 100% in lokaal eigendom. De voornaamste reden is dat de gemeente er volledig achter is gaan staan om dit te realiseren. 

Ik heb meer het idee dat onze gemeente gecharmeerd is door de markt en er zelf minder in betrokken wil zijn? 
Het streven in het klimaatakkoord is minstens 50% lokaal eigenaarschap. Elke gemeente kan natuurlijk een hoger ambitieniveau hebben. Het is ook mogelijk om lokaal eigenaarschap volledig door de gemeente te laten ontwikkelen. De gemeente Haarlemmermeer heeft een beleidsdocument over lokaal eigenaarschap, maar dat is niet in beton gegoten. Dus er is nog ruimte via het spelregelproces om hier invulling aan te geven.  

We zitten in de knel met de woningmarkt. Alle extra huizen komen nu in Nieuw-Vennep, terwijl er in Abbenes geen paal de grond in mag, en nu komen er ineens wel windturbines. Hoe is dat te verklaren? 
Met de Omgevingsvisie is bepaald waar huizen komen en waar eventueel ruimte is voor windturbines.  

De grond is redelijk duur en een vergunning dus veel geld waard. Hoeveel moeten we uiteindelijk als inwoners investeren? Is hier duidelijkheid over? 
Dat ligt heel erg aan de spelregels die worden opgesteld. Het is mogelijk om op te nemen  dat alleen lokale initiatieven mogen. En dat er geen andere spelers buiten de aangewezen coöperatie mogen onderzoeken in het zoekgebied. Concurrentie leidt er ook vaak voor dat er dubbel werk gedaan wordt en dat er uiteindelijk niet het beste werk voor het gebied wordt. Stel bijvoorbeeld de eis dat er maar één plan komt en dat er geen concurrerende initiatieven mogen zijn. Wij (Betuwewind) doen de exploitatie bijvoorbeeld zelf. De ontwikkeling en het onderzoek deden we samen met andere coöperaties om dubbel werk te voorkomen. En om te zorgen voor de beste oplossing voor het gebied.  

Wat zijn de mogelijkheden voor lokaal eigenaarschap? 
Lokaal eigenaarschap gaat vooral om het financiële aspect, dus eigenaar zijn. Maar ook om het gevoel van zeggenschap. Zeker als het wellicht mogelijk wordt dat een energiecoöperatie zelf energie kan leveren aan de omgeving voor lagere prijzen, zonder dat een energieleverancier hier tussen zit. Als inwoner heb je regie over de omgeving en de opwek van elektriciteit in die omgeving. Je mag zelf bepalen waarin je de winst investeert als coöperatie. Vergeet daarnaast niet dat dit allemaal zorgt voor een verhoogde samenhorigheid. Binnen de coöperatie ben je een netwerk met je lokale omgeving. 

Er werd net 10% rente genoemd, terwijl Meerwind maar 5% rente belooft. Hoe zit dat? 
In principe is er geen garantie hoeveel rente er op de investering zit. Het hangt af van wat het op dat moment kost en oplevert. In deze omgeving (Haarlemmermeer-Zuid) is de hoogtebeperking een aandachtspunt. Dit kan er voor zorgen dat het rendement lager is dan bij ons, energiecoöperatie Betuwewind, het geval is.  

Een aanwezig lid vanuit Energiecoöperatie Meerwind benoemt dat het moet gaan om het teruggeven aan het gebied en niet alleen aan de mensen die er geld in steken. En kiezen daarom voor 5% rente. Obligaties uitgeven is geen lokaal eigenaarschap en dit moet ook in de spelregels. Het gaat om meer dan samen organiseren en samen werken. Lokaal eigenaarschap is meer dan alleen compensatie.  

Een voorbeeld wat we eerder mee hebben gemaakt is het Schiphol fonds. Hier zijn de spelregels ook veranderd en dan zie je dat het nu toch weer fout gaat. Het geld is niet voldoende om de ellende te voorkomen en als ik dit had geweten was ik liever verhuisd. Het moet dus ook niet uit de hand lopen door er maar gewoon nog meer windturbines bij te laten komen omdat er een coöperatie is. 
Lokaal eigenaarschap gaat om meer dan alleen financiële compensatie, het draait echt om zeggenschap. Het fossiele system is fundamenteel anders dan duurzame opwek, wat midden in de samenleving staat. We zullen hier dus ook aan moeten wennen. Het gaat waarschijnlijk nog verder. Daarom is het belangrijk dat de omgeving hier iets over te zeggen heeft. Het moet geen doekje voor het bloeden zijn. Het moet echt gaan over de mensen in de omgeving. Maar niet iedereen moet nodig zijn om dingen voor elkaar te krijgen, anders gebeurt er niks. 

*Financial close: het moment dat de overeenkomsten rond zijn en de financiering is geregeld.

• Voorstander van burgerlijk collectief betreft een windpark in eigen beheer.

• Ga voor lokaal eigenaarschap! Dat is beter voor iedereen want lokale initiatieven nemen de belangen van de bewoner serieuzer dan grote commerciële partijen.